جهاد اقتصادی حضرت فاطمه(س)
یکی از ابعادمهم زندگی حضرت فاطمه(س) بعد ازرحلت پدر بزرگوارشان بعد مبارزاتی است. مبارزه حضرت با دستگاه حاکم تحت عنوان احقاق حق غصب شده فدک میباشد در واقع حضرت با وجود آنکه میدانست در دستگاه خلافت طرفداری ندارد از هیچ تلاشی فرو گذار نکرد. البته گرچه این حرکت رنگ وبوی اقتصادی داشت اما حربه بسیار مناسب وبه موقعی بود که در کنار بقیه اقدامات برای مفتضح کردن دستگاه حاکم ازطرف حضرت به کار گرفته شد وخیلی خوب جواب داد. فدک ضمن اینکه یادگار پیامبر اکرم (ص)پدر بزرگوار حضرت بود یک منبع بسیار غنی از لحاظ اقتصادی برای تامین زندگی حضرت فاطمه(س) وفرزندانش بود. گرچه حضرت مبرا است ازاینکه دنبال مطامع دنیوی باشد اما ادعای غصب فدک توسط دستگاه حاکم سند محکمی برعدم مشروعیت آن بود که حضرت فاطمه به خوبی توانست به اثبات برساند. پس بخشی از مبارزات حضرت در قالب جهاد اقتصادی(اشاره به نامگذاری سال 90 ازطرف مقام معظم رهبری) صورت گرفت که البته هزینه های سنگینی هم داشت درتاریخ نقل شده موقع گرفتن قباله فدک چه زجرها کشید اما با این وجود دست ازمجاهدت برنداشت که این مجاهدته میتواند الگوی بسیار مناسبی برای جوامع انسانی درجهت احقاق حق خود باشد.
هدف حضرت فاطمه علیها سلام از مطالبه فدک
در ماجرای مطالبهی فدک از ابوبکر توسط فاطمه زهرا علیهاسلام باید چند نکته را مد نظر قرار داد: اولا: فدک حق مسلم حضرت زهرا علیهاسلام بود و گرفتن حق در هیچ قانون و اجتماع و ملتی اشکال ندارد. ثانیا: با استدلالات محکمش، مظلومیتش ثابت شد و در واقع ظلم ابوبکر به اثبات رسید. ثالثا: فاطمه زهرا علیهاسلام گویا غصب فدک را بهانهای قرار داد تا به مردم بفهماند ولایت امیرالمؤمنین علیه السلام هم غصب شده است. و به همین جهت است که وقتی ابن ابی الحدید از استادش میپرسد:« آیا فاطمه در ادعای خود صادق بود؟» استاد میگوید:« بله.» ابن ابی الحدید میگوید:« چرا ابوبکر فدک را به فاطمه علیهاسلام برنگرداند؟» استاد تبسمی میکند و میگوید:« اگر ابوبکر فدک را برمیگرداند، فاطمه علیهاسلام فردا میآمد و ادعای خلافت شوهرش را میکرد و ابوبکر را از خلافت کنار میزد و ابوبکر هم هیچ چارهای نداشت.» رابعا: فاطمه زهرا علیهاسلام به دلیل نص آیه قرآن، از هر گونه زشتی و شر، پاک و مطهر است. او میگوید فدک مال من است و پدرم به من بخشیده، ولی ابوبکر میگوید « لا اعرف صحه قولک » یعنی نمیدانم که تو راست میگویی یا دروغ. هر مسلمانی میفهمد که ابوبکر در واقع آیه قرآن را رد میکند، زیرا وقتی فاطمه معصوم و مطهر چنین ادعایی میکند حتما راست میگوید. نتیجه اینکه فاطمه علیهاسلام از مطالبه فدک یک هدفهای عالی و معنوی را دنبال میکرده است و الا در زمان حیات رسول الله هم که فدک را در اختیار داشت و کارگران در آنجا کار میکردند، عوایدش را در راه خدا و فقرا و مساکین بذل و بخشش مینمود. (بحارالانوار، ج 29، ص 1عایشه مورد ایراد قرار می گیرد.
انگیزه های مصادره فدک
الف: انگیزه اجتماعی: فدک به عنوان یک امتیاز بزرگ برای حضرت فاطمه(س) و فرزندانش بشمار می رفت. چه اینکه خداوند به جهت قرابت آن حضرت با پیامبر(ص) و فضیلتی که در آن حضرت وجود داشت، فرمان واگذاری فدک را به آن حضرت صادر فرمود و قهرا با سلب مالکیت حضرت نسبت به فدک این امتیاز الهی نیز سلب خواهد شد.
ب: انگیزه اقتصادی: داشتن مال و بهره مندی از امکانات مادی یکی از مهمترین پشتوانه های حکومتهاست و کمبود آن تاثیر زیادی در ضعف حکومت خواهد داشت. از این رو موضوع محاصره اقتصادی برای مبارزه با یک کشور یا جمعیت به عنوان یک حربه مطرح است. نمونه آن را در محاصره اقتصادی پیامبر و یاران در شعب ابی طالب و محاصره اقتصادی ابرقدرتها در مورد کشورهای جهان سوم شاهد هستیم.
ج: انگیزه سیاسی: اگر آنها حاضر می شدند ادعای حضرت زهرا(س) را در مورد فدک بپذیرند راهی باز می شد که اصل موضوع خلافت نیز مطرح گردد. ابن ابی الحدید می گوید: از استادم علی بن فارقی که در بغداد دارای کرسی تدریس بود پرسیدم آیا فاطمه(س) در گفتار خود نسبت به فدک راستگو بود؟ وی در پاسخ گفت: آری. گفتم: پس چرا ابوبکر فدک را به او واگذار نکرد؟ وی با تبسم کلام لطیفی بر زبان خود جاری ساخت: که اگر این سخن فاطمه(س) مورد تصدیق قرار می گرفت فردا به سراغش می آمد و ادعای خلافت حضرت علی(ع) را مطرح می نمود و خلیفه دیگر عذری برای رد این ادعا نداشت.
نقد و بررسی مصادره فدک
از جهات گوناگونی می توان این مصادره را مورد نقد و بررسی قرار داد از جمله:
1- اگر واقعا حضرت زهرا(س) در فدک حقی نداشت، با عنایتی که پیامبر اسلام(ص) نسبت به آن حضرت داشتند می بایست این مطلب را به ایشان خاطرنشان می ساختند تا مبادا دخت بزرگوارشان ندانسته مایه اختلاف میان مسلمانان گردد. چه اینکه حضرت فاطمه با در اختیار داشتن فدک مستقیما مورد این حکم قرار داشت. چگونه ابوبکر از این حکم مطلع شده ولی حضرت زهرا و همسران پیامبر که عثمان را مامور مطالبه میراث خود کردند از این حکم بی خبر باشند؟ حضرت زهرا(س) رسما از خلیفه خواستار استرداد میراث خود می شد و چون با پاسخ منفی خلیفه مواجه شد غضبناک شده و تا آخر عمر با او سخن نگفت. در کتب صحاح اهل سنت این چنین نقل شده: «عن عائشه ان فاطمه(س) بنت النبی صلی الله علیه و آله ارسلت الی ابی بکر تساله میراثها... فقال ابوبکر ان رسول الله صلی الله علیه و آله قال: لا نورث ... فابی ابوبکر ان یدفع الی فاطمة منها شیئا فوجدت فاطمة علی ابی بکر فی ذلک فهجرته فلم تکلمه حتی توفیت ».
پیامبر اکرم طبق نقل همین کتب صحاح حضرت فاطمه را پاره تن خود معرفی و غضب او را غضب خود می داند. «فاطمة بضعة منی فمن اغضبها اغضبنی ».
2- خلیفه از حضرت زهرا(س) مطالبه شاهد و بینه می کند، در حالی که فدک در اختیار و تصرف آن حضرت بود و خود این حیازت و تصرف یکی از نشانههای مالکیت است. حضرت علی(ع) در نهج البلاغه می فرماید: «بلی کانت فی ایدینا فدک من کل ما اظلته السماء فشحت علیها نفوس قوم و سخت عنها قوم آخرین و نعم الحکم الله و ما اصنع بفدک و غیر فدک » آری از میان آنچه آسمان بر آن سایه افکنده تنها فدک در اختیار ما بود که آن هم گروهی بر آن بخل و حسادت ورزیدند و گروه دیگری آن را سخاوتمندانه رها کردند و بهترین حاکم خداوند است.
پیامبر اکرم(ص) فدک را به حضرت زهرا(س) واگذار فرمود ولی پس از رحلت آن حضرت این سرزمین توسط ابوبکر مورد مصادره قرار گرفت و حضرت فاطمه(س) رسما خواستار استرداد آن شد.
3- افرادی پس از رحلت پیامبر اسلام(ص) ادعای طلب از آن حضرت داشته یا اینکه آن حضرت به آنان وعده ای داده است. خلیفه بدون مطالبه هیچ شاهد و گواه به این گونه ادعاها ترتیب اثر می داد. حال سؤال این است که چرا نسبت به مساله فدک و سایر اموال برای آوردن شاهد پافشاری به عمل آمده است. بخاری در صحیح نقل می کند که ابوبکر اعلام داشت هر کسی طلبی از من یا قبل از من پیامبر(ص) دارد اعلام کند. جابر اظهار داشت: پیامبر به من وعده پرداخت مبلغی پول داده بود که ابوبکر سه بار دستش را به سوی جابر گشود و در هر بار پانصد (درهم) به او داد.
4- یکی از افرادی که به نفع حضرت زهرا(س) شهادت داد حضرت علی(ع) بود. ولی شهادت آن حضرت به بهانه اینکه همسر حضرت زهرا است و در این مورد نفعی خواهد داشت مورد پذیرش قرار نگرفت. در نقد این برخورد علاوه بر مساله عصمت حضرت علی(ع)، باید به روایتی که در فضیلت و حقانیت آن حضرت در کتب اهل سنت نقل شده توجه داشت. حاکم نیشابوری نقل می کند که پیامبر(ص) فرمود: «رحم الله علیا اللهم ادر الحق معه حیث دار». آیا با وجود این قبیل روایات باز می توان شهادت آن حضرت را نادیده گرفت؟
5- با توجه به نزول آیه تطهیر در حق حضرت زهرا و سایر اهل بیت پیامبر و اثبات عصمت ایشان با دلیل قرآنی دیگر مطالبه شاهد و بینه موردی نداشته است. در سنن ترمذی (یکی از کتب صحیح اهل سنت) نقل شده که بعد از نزول آیه تطهیر (سوره احزاب، آیه 33) پیامبر اکرم(ص) در جمع حضرت علی(ع) و امام حسن(ع) و امام حسین(ع) و فاطمه زهرا(س) عرضه داشت: «اللهم هؤلاء اهل بیتی فاذهب عنهم الرجس » مسلم نیشابوری نیز این روایت را نقل کرده است.
روایات فراوانی در این مورد در کتب مختلف اهل سنت همانند شواهد التنزیل و اسباب النزول نقل شده است. طبری در تفسیر این آیه شریفه روایت فراوانی در مورد اینکه منظور از اهل بیت همان حضرت زهرا و همسر و فرزندانش می باشد نقل می کند.
آنچه در اینجا باید مورد توجه قرار گیرد این است که چگونه با وجود این روایات در اثبات عصمت و عظمت اهل بیت از آنان طلب شاهد شود؟ یا شهادت آنان مورد پذیرش قرار نمی گیرد؟
کوتاه سخن اینکه می توان از جریان فدک به عنوان یک سند تاریخی برای تلاشهای حضرت در جهت جهاد اقتصادی نام برد.
عبدالرضا محمودی
فاطمیه 1432 ه.ق